تحریک الکتریکی مغز TDCS این روز یکی از روش های درمانی بسیار کارآمد و موثر شناخته می شود. در بسیاری از مراکز درمانی در سراسر دنیا این روش مورد استفاده قرار می گیرد.
تحریک الکتریکی مغز چیست؟
تحریک الکتریکی مغز در واقع نوعی تحریک جدار جمجمه ای با جریان مستقیم است. در این روش غیرتهاجمی، از طریق پوست سر جریانی مستقیم و ضعیف به درون جمجمه وارد خواهد شد. این جریان مستقیم به هیچ عنوان شدید نیست و شدت آن به حدی پایین است که هیچ نوع پتانسیل عملی را در نورون ها ایجاد نمی کند.
بلکه تنها بسته به شرایط جریان الکتریکی عبور داده شده سبب کاهش یا افزایش آستانه تحریک پذیری آن ها می شود. به نوعی این جریان تنها سبب قطبی سازی خواهد شد. این اثرات اگر چه ممکن است تا مدتی به دلیل تغییر در میزان ساخت پروتئین ها و سطوح درون سلولیAMP حلقوی و کلسیم، در بدن باقی بمانند اما به طور کلی از نوع برگشت پذیر و بدون عارضه هستند. و اثری سوء بر روی عملکرد و ساختار سلول ها به جا نخواهند گذاشت.
این روش به دلیل بهره مندی از جریان مستقیم DC)) از روش های مثل ECT،VNS ، CES و DBS متمایز می باشد. علاوه بر آن روش TDCS برخلاف دیگر روش ها از تغییرات به منظور اصلاح ساختار و عملکرد نورون ها استفاده می کند.
دستگاه های تحریک الکتریکی مغز به طور معمول در سایز کوچک و قابل حمل می باشند و منبع تغذیه آن ها باطری‌های DC است.
آشنایی با دستگاه TDCS
دستگاه TDCS دستگاهی مربوط به نوروتراپی می باشد. نوروتراپی در واقع روشی درمانی از طریق عصب یا سلول های عصبی است. این وسیله این روزها برای درمان بیماری های مختلفی در بسیاری از کشورهای پیشرفته استفاده می شود.
این دستگاه حتی بر روی افراد سالم نیز قابل استفاده است و به کمک آن امکان درمان بسیاری از مشکلات جسمی- مغزی وجود دارد و حتی این روش را می توان انتخابی موثر در زمینه بهبود عملکرد مغز دانست.
این دستگاه از باطری تغذیه می کند و جریان الکتریکی ثابت را به وسیله سیم ها به دو سنسور یا الکترود انتقال می دهد. این الکترودها درون پارچه ای اسفنجی مرطوب شده با محلول آب نمک قرار گرفته و از این رو به خوبی می توانند جریان الکتریکی را هدایت کنند.
هر ناحیه از مغز به لحاظ فیزیولوژیکی عملکرد و وظیفه خاص خود را دارد و بسته به نوع بیماری و نوع درمان مد نظر مشخص خواهد شد که این الکترودها در کجا قرار داده شوند.
این دستگاه حتی برای افراد سالم نیز به منظور افزایش توان عملکرد مغزی، تقویت حافظه و افزایش قدرت قابل استفاده است. علاوه بر آن برای کمک به بهبود و تسریع روند درمان بیماری های نظیر افسردگی، اضطراب، بی خوابی، سردردهای میگرنی و… نیز این دستگاه بسیار کارآمد می باشد.
این دستگاه بسته به برنامه درمانی که انتخاب شده در زمان مقرر خود به طور خودکار خاموش خواهد شد و این موضوع را با آلارمی به اطلاع درمانگر می رساند. زمان استفاده از این دستگاه بین 10 تا 30 دقیقه می باشد و این زمان به نوع اختلال بستگی خواهد داشت.
عملکرد TDCS در مغز
به طور کلی نمی توان مشخص کرد که در زمان انجام تحریک الکتریکی مغز به روش TDCS ، در مغز چه اتفاقاتی می افتد. اما آزمایشات مختلفی که روی حیوانات و انسان ها انجام شده چیزهایی را در این زمینه نشان می دهند.
در واقع الکترودها از طریق آند به درون مغز راه پیدا می کنند و در نهایت الکتریسیته از طریق کاتد از مغز بیرون می رود. از این رو در زیر کاتد تحریک کننده، باری منفی در زمان تجمع الکترون ها برای ورود الکترودها به وجود می آید.
در این زمینه ابعاد الکترودهای تحریک کننده بسیار حائز اهمیت است. به عنوان نمونه یک الکترود کاتد در ابعاد کوچکتر قادر به انتقال بار کانونی تری به ناحیه مورد نظر در مغز است. در واقع زمان تجمع باری بیشتر در درب خروجی ناحیه ای از مغز که تحت تأثیر قرار داده شده از طریق تغییر اندازه الکترود کاتدی یا با تغییر اندازه یا محل الکترود آندی قابل تغییر اندازه یا کنترل می باشد.
آشنایی با انواع تحریک پذیری الکتریکی در مغز
به طور کلی تحریک پذیری الکتریکی در مغز به سه شکل اتفاق می افتد:
- تحریک مثبت
- تحریک منفی
- تحریک ساختگی
در تحریک پذیری مثبت (anodal) تحریک پذیری عصبی درست در نقطه ای که مورد نظر ماست بیشتر می شود. حال آن که در تحریک منفی (cathedral) این کار به صورت عکس اتفاق خواهد افتاد. در سومین حالت برای افراد گروه کنترل قابل مطالعه است. در واقع در این روش تحریکی کوتاه صورت گرفته و سپس متوقف خواهد شد.
در این روش به خوبی می توان به تغییراتی که در قشر مغز صورت گرفته دست پیدا کرد. مدت تحریک و شدت تحریک دو عامل تعیین کننده مدت زمان این تغییرات هستند. به طور کلی این روش به درمان اختلالات بسیاری کمک خواهد نمود.
مزایای استفاده از روش تحریک الکتریکی مغز TDCS
یکی از برجسته ترین و مهم ترین مزایای این روش درمانی تأثیرگذاری آن است. این روش همچنین نیازی به بیهوشی نخواهد داشت که این ویژگی بسیار مفید است. علاوه بر آن در این روش درمانی جمجمه شکاف داده نمی شود.
این روش با جریان بسیار ضعیفی که داشته به راحتی بر روی کودکان و بزرگسالان قابل اجرا می شود. و به طور کلی عارضه ای جدی به همراه نخواهد داشت.
نقشه مغزی یا qEEG چیست؟
الکتروانسفالوگرافی کمی یا همان نقشه‌برداری مغز (qEEG) شکلی ارتقا یافته از نوار مغزی سنتی است. فرایند آن به این صورت است که اطلاعات EEG به‌دست‌آمده از سطح مغز پس از آن که تحت یکی از روش‌های پردازش سیگنال قرار گرفتند بر اساس اندازه دامنه، فرکانس و محل فعالیت به‌صورت یک نقشه از فعالیت مکانی توپوگرافیک مغز درمی‌آیند. این نقشه مغزی به‌دست‌آمده، سپس با نقشه مغزی جمعیت بهنجار بر اساس سن و جنس مقایسه شده و از طریق آن می‌توان کارکرد مغز را بررسی و مطالعه کرد. مغز انسان دارای پنج فرکانس اصلی آلفا، تتا، دلتا، بتا و بتای بالا است که هر کدام از این فرکانس‌ها در شرایط خاصی غالب هستند. مثلاً فرکانس آلفا در زمان استراحت و فرکانس دلتا در زمان خواب غالب هستند. زمانی که در یک شرایط خاص باند فرکانسی غالب فرد با یک فرد سالم تفاوت داشته باشد یعنی اختلالی در مغز وجود دارد و تشخیص از طریق مقایسه این فرکانس‌ها انجام می‌شود.
انواع نقشه مغزی
نقشه‌برداری مغزی انواع مختلفی دارد که در شرایط متفاوت مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ادامه انواع این نقشه را می‌بینید:
- نقشه برداری مغزی معمولی این نوع نقشه‌برداری مغزی عام‌ترین حالت آزمایش است که بین ۲۰ تا ۴۰ دقیقه طول می‌کشد. در طول تست از شما خواسته می‌شود بدون سروصدا نشسته و هرازگاهی چشمان خود را باز و بسته کنید یا نفس عمیق بکشید. ممکن است در پایان آزمایش یک چراغ چشمک‌زن روبروی شما گذاشته شود تا اثر آن بر فعالیت مغزی شما بررسی شود.
- نقشه برداری مغزی در حالت خواب گاهی نقشه مغزی در حالت معمولی، اطلاعات مورد نیاز متخصص مغز و اعصاب را در اختیار وی نمی‌گذارد. در این حالت ممکن است این آزمایش در حین خواب بیمار انجام شود. در برخی مواقع از بیمار خواسته می‌شود که شب قبل از انجام آزمایش بیدار بماند تا پزشک از خوابیدن بیمار در حین انجام آزمایش مطمئن شود.
- نقشه برداری حین فعالیت در این روش فعالیت مغز در طول شبانه‌روز و طی مدت یک یا چند روز ثبت می‌شود. الکترودها روی سر فرد گذاشته شده و به یک دستگاه ضبط قابل‌حمل وصل می‌شوند.
تفاوت نقشه برداری مغز با نوار مغزی چیست؟
در نوار مغزی، فعالیت الکتریکی مغز انسان توسط الکترودهای قرار داده شده روز سطح پوست ضبط شده و نشان‌دهنده فعالیت غشای زیرین پوست است که به آن‌ها امواج مغزی می‌گویند. qEEG یا نقشه‌برداری مغز با استفاده از روش‌های ریاضی این امواج را به مقادیر کمی برای مقایسه و بررسی عملکرد صحیح مغز تبدیل می‌کند. در این حالت می‌توان با مقایسه مقادیر آزمایش با مقادیر به‌دست‌آمده از نقشه مغز جمعیت بهنجار، به تشخیص بیماری‌های احتمالی در فرد پرداخت.
